برتری کیفی و کمی آثار ترجمه نسبت به آثار تالیفی
شکوه حاج‌نصرالله، نویسنده و از اعضای شورای کتاب کودک در مراسم پنجاه و سومین سالگرد تأسیس این نهاد به ارایه گزارشی از وضعیت ادبیات کودک و نوجوان در سال 1393 پرداخت و گفت: در این سال هزار و 189 کتاب در حوزه‌های گوناگون بررسی شد و مانند سال‌های گذشته همچنان آثار ترجمه از نظر کیفی و کمی نسبت به آثار تالیفی بهتر بودند. البته آثار مرجع تالیفی نسبت به آثار ترجمه کیفیت بهتری داشتند همچنین تنوع فرهنگی، مذهبی و قومی کودک ایرانی در کتاب‌های تالیفی و نشریات کودک و نوجوان همچنان اندک است. در کتاب‌های شعر نیز به این موضوع توجه شده اما متاسفانه همه آنها ضعیفند در بسیاری داستان‌های تالیفی گونه‌ واقعه‌گرا، شخصیت‌های اصلی از میان مردم جنوب کشور با لهجه و لحن بومی انتخاب شده‌اند.

کم توجهی به گونه ادبی کهن در آثار خردسال
به اعتقاد این نویسنده و منتقد ادبی تلاش برای ایجاد ارتباط بین متن و تصویر در آثار هنوز اندک است، چنانچه در این سال دو کتاب تصویری پاپ‌آپ و تعاملی تولید شده است که البته با توجه به کاستی‌های طراحی و تصویرسازی، این دو کتاب با هدف کاربردی خود فاصله زیادی دارند.

وی در ادامه اظهار امیدواری کرد که ناشران کودک به انواع کتاب‌های تصویری برای خردسالان عنایت بیشتری داشته باشند و کمبود کتاب برای کودکان صفر تا دو سال و انواع کتاب تصویری و کم توجهی به گونه ادبی کهن را از جمله کمبودهای مجموعه آثار گروه سنی خردسال عنوان کرد و گفت: بسیاری از آثار خردسالان به علت رعایت نکردن برخی اصول علاوه بر خدشه‌دار شدن هویتی ـ شناسنامه‌ای اثر حقوق معنوی پدیدآورنده نیز پایمال شده است. البته شاعران در این سال بیشتر به گروه سنی “الف و ب» توجه بیشتری داشته‌اند اما متاسفانه درصد بالایی از این آثار در فهرست یک ستاره و بی ستاره قرار گرفته‌اند همچنین گروه سنی “ج و د» تعداد کتاب‌هایشان انگشت‌شمار و گروه سنی “هـ» کتابی نداشته‌اند و در آثار شعر کتاب‌سازی با استفاده از تصاویر کتاب‌های خارجی و شعر شاعران ایرانی شدت یافته است.

حاج‌نصرالله با اشاره به غلبه بهره‌گیری از ادبیات مکتوب بر ادبیات شفاهی در مجموعه کتاب‌های ادبیات کهن گفت: بیشترین بازنویسی‌ها از شاهنامه است. بازنویسی‌های ساده ضعیف‌اند. بازنویسی‌های خلاق نشان از خلق قالب‌های جدید دارند. تعداد بازآفرینی‌ها اندک و گردآوری‌ها نشان از دخل و تصرف‌های نابجا در قصه‌های قومی دارند.

فاصله زیاد نیمی از داستان‌های تالیفی با کودکان امروزی
این عضو شورای کتاب کودک، فاصله زیاد نیمی از داستان‌های تالیفی با کودکان امروزی را از جمله چالش‌های این حوزه عنوان کرد و گفت: در بررسی‌های صورت گرفته برخی نویسندگانی که در حوزه واقع‌گرا 4 ستاره بوده‌اند وقتی در سال 93 اقدام به تولید آثار فانتزی کرده‌اند نتوانسته‌اند بیشتر از 2 ستاره کسب کنند.

حاج‌نصرالله درباره تب سراسری و جهانی مجموعه‌سازی آثار داستان ترجمه نیز بیان کرد: در این سال مانند سال‌های گذشته ترجمه‌های تکراری و حتی همزمان دیده می‌شود. همچنین در این سال کتاب‌هایی داشتیم که در تجدید چاپ با تغییر ظاهر به عنوان چاپ اول منتشر شده‌اند در حالی که در نمونه‌هایی این تغییر ظاهر به جایگاه گذشته کتاب آسیب رسانده است.

این نویسنده و منتقد ادبی ادامه داد: در این سال چاپ نمایشنامه برای مخاطب کودک هم از سوی ناشران دولتی و هم خصوصی تولید شده است در این حوزه تصویرسازی برای نمایشنامه‌های گروه سنی “ب و ج» اتفاق خوبی است که از سال 91 آغاز شده است اما در این سال پیشرفت داشته است زیرا ایده‌هایی برای اجرای نمایش به طور ضمنی به کودک ارایه می‌شود از سویی دیگر دست‌نوشته‌های کودک و نوجوانان همچنان تحت تاثیر کارتون و فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی است در حالی که دستنوشته‌های بزرگسالان فاقد ساختار ادبی است. در کتاب‌های زندگی‌نامه نیز جای خالی شخصیت‌های زن و همچنین شخصیت‌های ایرانی به وضوح احساس می‌شود.

کاهش چشمگیر کتاب‌های بی‌ستاره در میان آثار مرجع
حاج‌نصرالله افزایش تعداد کتاب‌های دینی در قالب داستان را از موارد مثبت در سال 93 عنوان کرد و گفت: همچنان بسیاری از داستان‌ها کلیشه‌ای و تکراری‌اند و جذابیتی ندارند همچنین کاهش کتاب‌های بی ستاره در حوزه دین نسبت به سال گذشته نشان از کیفیت بهتر کتاب‌ها در این حوزه دارد. از سویی دیگر خاموشی انتشار فلسفه برای کودکان برخلاف تب چند سال اخیر از نگرانی‌ها و دغدغه‌های اصلی گروه کودک و نوجوان در سال گذشته محسوب می‌شود.

وی کاهش چشمگیر کتاب‌های بی‌ستاره در میان آثار مرجع و همچنین برتری کتاب‌های تالیفی نسبت به ترجمه را خوشحال کننده دانست و در ادامه به کتاب‌های غیرداستانی اشاره کرد و گفت: بیشتر کتاب‌های علوم با موضوع‌های تکراری و نوآوری نبوده است فقط در میان آثار ترجمه داستان‌هایی چندلایه وجود دارد که پدیده‌ای تازه محسوب می‌شوند. همچنین بیشتر کتاب‌های دانش اجتماعی مخصوصا با موضوع محیط‌زیست به صورت ترجمه است در حالی که شرایط بومی ایجاب می‌کند که کتاب‌های تالیفی با موضوع محیط‌زیست، حقوق شهروندی و … بیشتر چاپ شود.

این عضو شورای کتاب کودک درباره آثار هنر بازی و سرگرمی نیز گفت: در میان این آثار داستان‌هایی مینی‌مالیستی با موضوع هنر پدیده‌ای نو است که در قالبی هنرمندانه پای این آثار را به فهرست شورا باز کرد. در نشر الکترونیک نیز رشد آثار با رویکرد مذهبی و محیط‌زیست چشمگیر است.

عناوینی زینتی در شناسنامه کتاب‌ها
حاج‌نصرالله در ادامه سخنانش خطاب به ناشران کتاب کودک و نوجوان گفت: کتاب کودک در همه گونه‌های ادبی به ویژه داستان تالیف از نبود ویراستاری ادبی و فنی آسیب می‌بیند و بسیاری از کتاب‌ها به دلیل نداشتن ویراستار پر از غلط‌های ویرایشی، زبانی و حتی املایی است. در مواردی حتی با وجود ویراستار شاهد ایرادات ویرایشی و اشتباهات املایی نیز هستیم و نقش ویراستار در اکثر کارها بسیار کمرنگ است همچنین جای خالی ویراستار علمی در کتاب‌های غیرداستانی به ویژه مرجع و علوم نیز دیده می‌شد.

وی همچنین به نقش و تاثیر مدیر هنری خوب و طراح گرافیک زبده و صفحه‌آرای حرفه‌ای بر کیفیت بصری کتاب تاکید کرد و گفت: متاسفانه این نقش نادیده گرفته شده است. تصاویر ضعیف به ویژه در کتاب‌های دینی، شعر، دانش اجتماعی و همچنین مساله سانسور تصاویر و نظارت‌های غیرهنری حاصل نبود مدیر هنری در نشر کتاب کودک است. باید توجه داشت که صفحه‌آرایی مناسب، انتخاب فونت خوب و قابل خواندن، به کار بردن ویژگی‌های اثر اصلی مانند قطع کتاب و عدم حذف آستر بدرقه و صحافی خوب و محکم، خواننده را به خواندن ترغیب می‌کند.

این منتقد ادبی در ادامه سخنانش از بررسی مجموعه کتاب‌های منتشر شده در سال 93 نتیجه گرفت که عموما حضور عناوینی مانند مدیرهنری، مشاور هنری، شورای کارشناسان و شورای ویراستاران موجب موفقیت کتاب نمی‌شود و در بیشتر موارد این عناوین جنبه زینتی دارد. ناشران می‌توانند با همراهی شورای کارشناسی و نیازسنجی در نشر کتاب برای کودکان و نوجوان برخی مشکلات را حذف کرده و کتاب کودک را به استانداردهای لازم برسانند.

روزآمدسازی مقالات جلد‌های یکم تا دوازدهم “فرهنگنامه کودک و نوجوان»
نصرالله افاضل از اعضای دفتر تالیف فرهنگنامه کودک و نوجوان نیز در این مراسم به ارائه توضیحاتی درباره نحوه تولید و تغییرات صورت گرفته در این فرهنگنامه پرداخت و گفت: تولید فرهنگنامه کودک و نوجوان کار بزرگ و عظیمی است و نمی‌توان آن را در این مدت کوتاه بازتاب داد اما در سال گذشته فرهنگنامه تغییراتی داشته که بخشی از آن مربوط به کارهای فیزیکی و بهبود فضای دفتر فرهنگنامه بوده و بخشی هم مربوط به سازماندهی و نوسازی نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بوده است. همچنین در سال گذشته شاهد تصویب سازمان فرهنگنامه بودیم که از سوی شورای کتاب کودک انجام شد.

وی در ادامه سخنانش به استفاده همزمان از دو سر ویراستار برای نخستین بار در تولید جلد هفدهم از فرهنگنامه به نام‌های شکوفه شهیدی و ایران گرگین اشاره کرد و از افزایش خرید دوره‌های فرهنگنامه از سوی نهادها و مردم خبر داد و گفت: به عنوان مثال در سال گذشته 300 دوره از فرهنگنامه کودکان و نوجوانان از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خریداری شد همچنین مردم نیز دوره‌های 10 یا 20 جلدی از فرهنگنامه را خریداری و به مناطق محروم اهدا کردند و امیدوارم افراد و نهادهای دیگر هم به این کار بزرگ ملی بپیوندند.

افاضل همچنین از مراحل پایانی تدوین و ویرایش جلدهای هفدهم، هجدهم و نوزدهم فرهنگنامه خبر داد و اظهار امیدواری کرد که در پنجاه و چهارمین سالگرد تاسیس شورای کتاب کودک شاهد انتشار جلد هفدهم فرهنگنامه باشیم. همچنین بتوانیم با کمک همه همکاران مقالات مربوط به جلد‌های یکم تا دوازدهم فرهنگنامه را روزآمدسازی کنیم.